*Bu yazı Uzm. Psk. Sina Kural ve Stajyer Psk. Begüm Şerbetçi, Güzel Günler Kliniği tarafından hazırlanmıştır.  

“Aile, tüm insanların gelişmesini bekleyebileceğimiz dünya üzerindeki tek yerdir. Yaralı ruhlar ancak orada yatıştırılabilir ve öz değer ancak orada yükseltilebilir.” – Virginia Satir

Sistemik Aile Terapisi Nedir?

Sistemik Aile Terapisi 1950’li yıllard ortaya çıkmıştır. Carl Whitaker’ın öncülük ettiği, sonrasında Virginia Satir, Salvador Munichin ve Jay Haley gibi önemli aile terapistlerin liderliğinde hayata geçmiştir. Bireylerin ve ailelerin yaşadığı travmatik olayları, içsel iletişim alanlarını, aile içi çatışma ve beklentileri dönüştürmeye ve anlamlandırmayı hedeflemektedir. Özetle bir ailenin dinamiklerini ve algılarını inceleyerek, ailenin işlevselliğini güçlendirmeyi amaçlamaktadır. O nedenle sorun odaklı değil, çözüm odaklı bir yaklaşımdır.

Mitrani ve Perez (2003) yayımlanan makalesinde ailelerin genellikle açık ya da gizli normlar, roller , sınırları gibi kategorize edilen, ve tekrarlayan etkileşim kalıplarından oluştuğunu vurguladı. Bu etkileşim kalıplarının bir aile içindeki yapıyı belirlediğini ve bireyler arasında oluşan ilişkileri tanımlamamıza yardımcı olacağını öne sürdü. Bir ailenin her bir üyesini anlamanın zorlu bir süreç olduğunu düşünebiliriz, ancak sistemik aile terapisi, ailelerin bozulabilen ve onarılabilen bir sistem olduğuna inanır. O nedenle çift ve aile terapisti aile içerisindeki karşılanmamış beklentilere, sınır belirlemekte yaşadıkları zorluk ve problemi problem yapan unsurlara odaklanır.

Sistemik Aile Terapisi bir aile sistemi içerisindeki kalıplarını (beklentiler, inançlar, algılar vb.) ve bu etkileşimlerin doğasını araştırır. Bu ekolün temel odak noktası bir aile içinde problemi problem yapan unsurları tespit etmek ve problemin devam etmesine neden olan davranış, duygu ve düşünceleri yüzeye çıkartmaktır. Bunu yaparken aile kuramı, örüntüler, alışkanlıklara dayalı olarak tüm ailenin yapısını tanımlamayı amaçlar. (Reiter, 2016) Bu etkileşim kalıpları aile sistemi açısından boşanma ve diğer bozulmalara neden olabilir. Aileyle bir araya gelme, gelişmiş iletişimi teşvik etme ve alt sistemler arasındaki sınırları ayarlama gibi yapısal teknikler, ailenin işlevselliği açısından geliştirici olabilir. (Skorunka, 2019)

Aile terapisinin aile bağlarının gelişmesi, karşılıklı anlayışın ve duygusal desteğin aile üyeleri arasında kuvvetlenmesi, farklı yaşam koşullarında ve durumlarında başa çıkma ve problem çözme stratejilerinin geliştirilmesi ve bunun gibi benzer hedefleri vardır. Geleneksel aile terapisinde, aile üyeleri arasındaki etkileşimlere, aile ilişkilerinin kalitesine, aile işleyişinin ve gelişimin çeşitli yönlerine temel olarak odaklanılmıştır. Fakat, aile terapisi daha geniş kavramları içine alan, örneğin toplum, topluluk ve kültür gibi ailenin de dahil olduğu sistemik anlayışa ve bağlamsal perspektiflere dayanır. Son yıllarda aile terapistleri, daha geniş sistemlerin ve sosyal şartların insan yaşamları üzerindeki etkisine odaklandıklarından dolayı kendilerine “sistemik terapistler” demeye başlamışlardır.

Birçok aile terapistinin temelini oluşturan sistemik bakış açısı, bireyin sorunlarını yaşadığı farklı ortamlarla ilişkili olarak inceler: örneğin, bir çift ilişkisinde, bir aile üyesi olarak, belirli bir kültürel ya da dini bağları olarak, aynı zamanda sosyo-ekonomik koşulllar ve siyasi süreçleri de dikkate alarak. Sistemik uygulama “bağlam”ı, bir bireyin psikolojik gelişimi ve duygusal sağlığı için çok önemli bir unsur olarak görür.
Aile Terapisine Başvuru Sebepleri Nelerdir?

Genel olarak bakıldığında, aile üyeleri arasındaki ilişkiyi, ailenin işleyişini ve destekleyici rolünü etkileyen herhangi bir durum veya sorun sistemik aile terapisinden fayda görebilir. Ayrıca bir birey aile üyeleri ile olan ilişkilerinde hayatını etkileyen bir sorunda veya daha geniş kapsamlarda da sistemik bakıştan destek alabilir. Kişinin ailesinden ya da sosyal çevresinden olan kişileri de terapiye dahil etmek, kişinin patolojik bir duruma ulaşmasından kaçınmaya yardımcı olabilir ayrıca terapide sorun daha etkili bir şekilde ele alınabilir. Aile terapisi aynı zamanda kriz zamanlarında ve uzun zamandır var olan sorunlarda da etkili olabilir. Terapi, sinir krizi ya da suç işlemek gibi davranışsal sorunları da engellemeye yardımcı olur. Bir ailenin aile terapisinden destek alabileceği sorunlardan ya da durumlardan bazıları aşağıda listelenmiştir. (Skorunka, 2019)

Aile terapisi (ayrıca sistemik terapi olarak da bilinir), aile üyelerinin duygu ve düşüncelerini sağlıklı bir biçimde ifade etmelerini, birbirlerinin yaşadıkları deneyim ve bakış açılarını anlamalarını, birbirlerinin ihtiyaçlarına saygı duymayı, aile bağlarını kuvvetlendirmeyi, ilişkileri ve hayatları için anlamlı değişimler yapabilmelerine destek olur. Fakat bu ifadeler günümüz bilimsel standartlarına uyumlu kanıtlar ile desteklenebilir mi?
Ailelerin insanlar için bir destek kaynağı olmalarının yanı sıra aynı zamanda kişiye stres, yanlış anlaşılma ve acıyı da yaşatır. Bu yüzden aile terapisi ve sistemik uygulamalar aile üyelerinin birbirine olan desteğini kuvvetlendirmek için önemlidir. Aile üyelerinin aile gelişimindeki geçiş aşamalarını yönetmeleri ya da hayattaki zorlu ve stresli zamanlarda (örneğin ciddi bir hastalık veya bir aile üyesinin ölümü gibi) birbirlerine olan desteklerini daha etkin bir şekilde gösterebilmelerini sağlamak büyük bir önem taşıyabilir. (Skorunka, 2019)

Genel olarak bakıldığında, aile üyeleri arasındaki ilişkiyi, ailenin işleyişini ve destekleyici rolünü etkileyen herhangi bir durum veya sorun sistemik aile terapisinden fayda görebilir. Ayrıca bir birey aile üyeleri ile olan ilişkilerinde hayatını etkileyen bir sorunda veya daha geniş kapsamlarda da sistemik bakıştan destek alabilir. Kişinin ailesinden ya da sosyal çevresinden olan kişileri de terapiye dahil etmek, kişinin patolojik bir duruma ulaşmasını engellemeye yardımcı olabilir ayrıca terapide sorun daha etkili bir şekilde ele alınabilir. Aile terapisi aynı zamanda kriz zamanlarında ve uzun zamandır var olan sorunlarda da etkili olabilir. Terapi, sinir krizi ya da suç işlemek gibi davranışsal sorunları da engellemeye yardımcı olur. Bir ailenin aile terapisinden destek alabileceği sorunlardan ya da durumlardan bazıları aşağıda listelenmiştir. (Skorunka, 2019)

• Sağlık sorunları (Örneğin: kronik fiziksel hastalıklar)
• Psikosomatik sorunlar
• Çocuk ve ergen ruh sağlığı
• Yetişkin ruh sağlığı
• Psiko-seksüel zorluklar
• Alkol ve diğer maddelerin kullanımı
• Ayrılık ve boşanma sorunları dahil olmak üzere evlilik sorunları
• Koruyucu aile bakımı, evlat edinme ve ilgili konular
• Aile yaşam döngüsü ve yaşam sorunlarının geçiş aşamaları
• Ebeveynlik becerilerini ve aile işleyişini teşvik etmek
• Akademik problemler
• İş hayatı ilgili sorunlar
• Travmatik deneyimler (kayıp, yas, vb.)
• Sosyal, siyasi ve dini çatışmalar nedeniyle aile hayatının bozulması

Aile Yaşam Döngüsünde Yaşanan Sorunlar ve Değişimler: Genç ve yetişkinlik döneminde evden ayrılış , çift olma, çocuklu aileler, eşlerin kariyer gelişimi ,emeklilik gibi yaşam döngülerinde yaşanan uyum sorunları olduğunda aile terapisine başvurulabilir. Bu tür geçiş dönemleri bireylerin yeni normale alışmakta zorluk çektiği, aile bireyleri arasında stres ve kaygının arttığı, ve bazen kriz yaratabilecek durumlardır. O neden dışarıdan destek almak faydalı olacaktır.
Evlilikte Bozulma: Her evlilikte ufak ya da büyük anlaşmazlıklar yaşanır. Fakat bu anlaşmazlıkların ciddileştiği ve eşlerin bu konuda yeterli sorun çözme ve iletişim becerilerinin olmaması çiftin danışmanlık almasını gerektirebilir.

Tek Ebeveynli Aileler: Tek ebeveynli ailelerde iki ebeveynin yaptığı işi tek ebeveyn üstlendiği için ortaya bazı sorunların çıkması muhtemeldir. Tek ebeveyn aileyi geçindirmeye çalışırken büyük bir stres altında kalabilir ve bu diğer hayat becerilerine yanşayabilir. Bu konuda danışmanlık almak hem çocuk için hem de ebeveyn için stresi azaltmaya yardımcı olabilir.

İlaç ve Alkol Bağımlılığı: Ailenin bir üyesi ilaç ya da alkol bağımlılığına sahip olduğunda bu ister istemez tüm aileyi etkileyecektir. Bunun dışında ailedeki üyeler arasında bağımlılık davranışını sürdürmeyi destekleyen davranış kalıpları geliştirebilirler. Böyle bir durumda çocuklar ebeveynlerin bazı sorumluluklarını üstlenmek zorunda kalabilirler ya da bağımlı kişinin eşi evliliği sürdürmek adına farklı davranış biçimlerini geliştirebilir. Böyle bir durumda danışmanlık almak aile adına son derece önemli bir ihtiyaçtır.

Okulla İlgili Sorunlar: Çocuklar okulda değişik sıkıntılar yaşayabilir. Bu sıkıntılar ailede yaşanan bazı olumsuzluklardan kaynaklanıyor olabilir. Aileden kaynaklanan olumsuzluklardan dolayı çocukta ortaya çıkan bir sorun varsa çocuğun bireysel terapi almasındansa Aile Danışmanlığı daha etkili olabilir.

Çocuğun Yönlendirilmesi ile İlgili Sorunlar: Anne ile babaların çocukları doğduğunda çocuklarının yönlendirilmesi, disipline edilmesiyle ilgili farklı görüşleri olabilir. Bu durum da iki ebeveyn arasında ciddi anlaşmazlıklara yol açabilir. Aile Danışmanlığı bu anlaşmazlıkları çözmek, bozuk etkileşim örüntülerini değiştirmek için yardımcı olabilir.

Ergen Depresyonu ve İntihar: Ergenlik çok farklı bir yaşam sürecidir. Anne ve babaların mükemmeliyetçiliği veya beklentileri eğer ergen bunları gerçekleştiremezse ergen için depresyon geliştirmesine neden olan bir şey haline gelebilir. Aile Danışmanlığı bu tarz sorunlar için çok etkilidir ve ailenin duyarlı hale gelmesine yardımcı olabilir.

Evden Ayrılan Yetişkin Çocuklarla İlgili Sorunlar: Aileler her ne kadar çocuklarının bağımsız olmalarını isteseler de aynı zamanda tek başlarına ayakta kalıp kalamayacaklarından kuşku duyarlar. Aileler kuşku duyduklarını çocuklarına hissettirdiklerinde yetişkin olan çocukların da kafalarında bu konuda kuşkular oluşabilir. Aynı zamanda yetişkin bir çocuğun evden ayrılma zamanı geldiğinde bu ailede bir kriz çıkmasına yol açabilir. Aile Danışmanlığı çocukların evden ayrılmasını desteklediği gibi ebeveynlerin de ayrılışı kabullenmesinde etkili bir yöntem olur.

Kaynakça:

Mitrani, V.,B. & Perez, M., A. (2003) Structural-Strategic Approaches to Couple and Family Threapy. Handbook of Family Therapy. Retrieved from: https://drjeffchang.webs.com/Lesson%206%20Mitrani%20&%20Perez%20Ch.%209-2.pdf

Reiter, M. D. (2016). A quick guide to case conceptualization in structural family therapy. Journal of Systemic Therapies, 35(2), 25–37. doi:10.1521/jsyt.2016.35.2.25

Skorunka, D. (2019). Systemic Familytherapy. European Association for Psychotherapy. https://www.europsyche.org/approaches/systemic-familytherapy/

Wolfson, M. M. (2012). Utility of Structural Family Systems Theory in the Treatment of Children of Divorce. Utility of Structural Family Systems Theory in the Treatment of Children of Divorce, 3. https://doi-org.libraryservices.yorkvilleu.ca/10.1037/e640942012-001