Hürriyet Cumartesi ekindeki Aile-Çocuk sayfası için Hiperaktif çocuklarla ilgili sorular ve cevapları:
Bir çocuğun hiperaktif olduğu nasıl anlaşılır? Onun hareketli olması ‘hiperaktif’ olarak nitelendirilmesi için yeterli midir?
Hiperaktif kelimesi Dikkat Eksikliği/Hiperaktivite Bozukluğu adı ile bilinen nörogelişimsel bozukluk tanısını almış çocuklar için yaygın kullanılan bir tür takma addır. Bu terim yanıltıcıdır çünkü her DEHB’li çocuk hiperaktif olmadığı gibi (yaşla azalan bir belirtidir, bazı çocuklarda hemen hiç gözlenmeyebilir) her aşırı hareketli (“hiperaktif”) ya da davranışları kontrolsüz çocuk DEHB tanısını almayabilir. Kaygı Bozukluğu gibi başka sorunlar olduğunda da hiperaktif davranışlar görülebilir.
DEHB’li çocuklar gereğinden fazla hareketlidirler ve davranışlarını kontrol etmekte zorlanırlar. Ancak bu tanıyı almış olmaları için dürtüsel ya da hiperaktif davranışların sadece bir kere ya da sınırlı durumlarda gözlenmesinden öte, pek çok durum ve koşulda ve çocuk ve çevresi için hayatı zorlaştıracak ölçüde görülmesi gerekir. Anne-babanın aldığı önlemler, okulda sağlanan desteklere rağmen sorunlar devam ettiğinde müdahale edilecek bir durum olduğu anlaşılabilir.
Hiperaktif bir çocuğa nasıl davranılmalıdır?
-DEHB tanılı çocuğa kuralların açıkça ve net bir şekilde belirlenip herkes tarafından bilinip uygulandığı ev ve okul ortamları iyi gelir.
-Olumlu ya da olumsuz davranışlarının sonuçlarını hemen görebildiği ve bu sonuçlardan öğrenerek geliştiği koşullar (“iyi yapılandırılmış”) ortamlar DEHB’li çocuğu geliştiricidir. Cezalardan yeterince iyi öğrenmediklerini, olumlu davranışların bulunup vurgulanmasının daha yararlı olduğunu görmekteyiz.
-Çocuğun hayatında yeri olan anne-baba, öğretmen ve yetişkinler arasında işbirliği ve iletişim ile her çocuğa özel yaklaşımlar geliştirilmelidir.
Çocuklarda hiperaktivite aile ve arkadaşlık ilişkilerini nasıl etkiler?
DEHB’li bir çocuk hem anne-baba ve kardeşlerin yaşamında istemeden (ve genellikle farkında olmadan) yarattığı sorunlar ile büyük bir sıkıntı, stres kaynağı olabilir. Kendini kontrol zorluğu (sabırsızlık, sosyal beceri eksikliği, öğrenmek için gereken emeği harcamama gibi sonuçlarıyla) arkadaş ve aile ilişkilerinde zorluğa, okulda başarısızlığa sebep olabilir.
Hiperaktif çocuklara dünya nasıl görünür?
Kendini istese de yeterince kontrol edememe, zor ya da ilginç olmayanla ilgilenmeme ve sadece dikkatini çekenleri görme ve kalanı gözden kaçırma sonucu dünyayı bütüncül olarak görmekte zorlanmaktadırlar. Parça parça elde ettikleri bilgileri birleştirme zorluğu yaşadıklarından tam ve doğru bir anlam çıkartmalarına engel olur.
Çocuklarda hiperaktivite bozukluğu nedir?
DEHB bilmek ya da öğrenmek ile ilgili bir sorundan ziyade “bildiğini yapmak” ile ilişkilidir. Kendini kontrol etmekte zorluk kaynaklı bir çok davranış sorununun aynı anda çıkmasına bağlı belirtileri vardır..
Başlıca belirtileri dikkati gereken yerlere vermekte zorluk, dürtüleri kontrol edememe sonucu durumun gerektirdiği davranışları yapamama ve daha küçük yaşlarda amaçsız bir aşırı hareketlilik oluşturur. Kazalara yatkınlık, sosyal geçimsizlik, ders başarısının düşüklüğü gibi sonuçlar çocuğun gelişimini riske atar.
Tanıya yönelik değerlendirmeler Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi uzmanının aileden ve okuldan aldığı bilgiler, çocuğun gelişiminin ayrıntılandırılması, mevcut ruhsal durumunun ve süreçten nasıl etkilendiğinin belirlenmesi ve olası fiziksel ve ruhsal sağlık sorunlarının ayırd edilmesi dayalı bir muayene içerir. DEHB tanısı için özel tanı koydurucu biyolojik ya da psikolojik bir test yoktur. Davranış ölçekleri problem davranışların hangilerinin ne ölçüde var olduğunu yazıya dökmek için aile, okul ve çocuk tarafından doldurulur. Öğrenme, zeka ve muhakeme özelliklerini daha iyi tanımlamak amaçlı bilişsel testler tedavi planlama ve eşlik eden öğrenme güçlüğü problemlerini ayırd etmek için kullanılırlar.
Hiperaktivite bir çocuğun geleceğini nasıl etkiler?
Erken tedavi ve hayat tarzını düzenleyici aile ve okul yaklaşımları ile DEHB’li çocuklar gelecekte kendini tanıyan, sorumluluklarını bilen bireyler olarak hayattaki yerlerini alma şanslarını arttırabilirler.
Hiperaktif bir çocuk nasıl yönlendirilmelidir? (Okul seçimi, spor, sanat vb.)
Çocuğu kendisiyle ilgili olumsuz düşüncelerinin azaltılmasına ve özgüveninin artırılmasına yönelik spor, sanat ve kendini geliştirici, üretici etkinliklere yönlendirmek, bir uğraş, bir amaç sağlamak en etkili destek olur.
Okul seçiminde dikkat edilecek noktalar: öğretmen-rehberlik servisi-aile işbirliğinin karşılıklı güven duyarak sağlanabildiği, karşılıklı iletişimin açık ve sürekli olduğu, sınıf içinde çocuğun doğabilecek ek ihtiyaçlarını sağlayabilecek bir düzen ve ek eleman tahsisine olanak veren; kural, sınır ve yaptırımların açık seçik belli olduğu ve uygulandığı, olumlu davranışın karşılıksız bırakılmadığı, sevecen ve duyarlı disiplin uygulanan ortamlar.
Kaynaklar:
Hiperaktif Çocuk Okulda, Y Yazgan, DoğanKitap
